Platycodon – niebieski dzwonek ogrodów: uprawa, odmiany i zastosowanie

Platycodon – pochodzenie, cechy i symbolika

Egzotyczne korzenie platycodona

Platycodon grandiflorus, znany również jako dzwonek balonowy, to roślina wieloletnia należąca do rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae). Choć coraz częściej pojawia się w polskich ogrodach, jej naturalnym środowiskiem są wschodnie regiony Azji – głównie Chiny, Japonia, Korea oraz Syberia. W tych krajach roślina ma nie tylko walory ozdobne, lecz także istotne znaczenie kulturowe i lecznicze, o czym jeszcze wspomnimy w kolejnych częściach artykułu.

Nazwa rodzaju Platycodon pochodzi z języka greckiego i oznacza „szeroki dzwon” – odnosi się do charakterystycznego kształtu rozwiniętego kwiatu. Przymiotnik „grandiflorus” oznacza „wielkokwiatowy” i idealnie oddaje naturę tej efektownej byliny – jej kwiaty mogą osiągać nawet 5–8 cm średnicy, co czyni ją jedną z bardziej widowiskowych roślin rabatowych.

Charakterystyczne cechy budowy

To, co wyróżnia platycodona spośród innych roślin ogrodowych, to jego unikalny sposób kwitnienia. Pąki kwiatowe przybierają kształt małych, nadmuchanych baloników, które dopiero tuż przed rozkwitem pękają i rozwijają się w pięciopłatkowe, dzwonkowate kwiaty o bardzo symetrycznym układzie. Dzięki tej osobliwości roślina zyskała przydomek „balonowy dzwonek” (balloon flower), szczególnie popularny w krajach anglosaskich.

Liście są lancetowate, ciemnozielone i ostro zakończone, ułożone naprzemianlegle na wzniesionych pędach. Platycodon osiąga zazwyczaj wysokość od 30 do 60 cm, ale są także odmiany karłowe i miniaturowe idealne do uprawy w doniczkach i skrzynkach balkonowych.

Kolory i odmiany wprowadzające spokój

Choć najbardziej rozpoznawalny jest klasyczny niebieskofioletowy platycodon, ogrodnicy mogą dziś wybierać spośród różnych odmian kolorystycznych – od głębokiego fioletu po delikatny róż i czystą biel. Szczególnie efektownie wyglądają kwiaty odmian o wyraźnym żyłkowaniu płatków, które dodatkowo podkreślają strukturę kielicha.

Barwa kwiatów platycodona nie jest przypadkowa – w symbolice roślin niebieski kolor oznacza spokój, duchowość i kontemplację. W Japonii i Korei dzwonek balonowy jest traktowany jako roślina o duchowym wymiarze – często sadzony w pobliżu świątyń, cmentarzy oraz miejsc pamięci. Co ciekawe, w dawnych czasach symbolizował też wierność i wytrwałość, przez co bywał darowany jako wyraz głębokiego przywiązania.

Symbolika kulturowa i obecność w tradycji

W tradycji japońskiej platycodon jest znany jako kikyo i uważany za jeden z pięciu tzw. „szlachetnych kwiatów” (gogyo), obok chryzantemy, irysa, śliwy i peonii. Pojawia się nie tylko w ogrodach zen, ale też w herbach rodowych, na kimonach czy zwojach kaligrafii. Jego obecność ma sprzyjać duchowemu wyciszeniu i równowadze, dlatego jest mile widziany nie tylko w przestrzeniach sakralnych, ale i domowych ogródkach kontemplacyjnych.

W medycynie chińskiej korzeń platycodona (radix platycodi) od wieków uważany jest za cenny surowiec zielarski, wspomagający płuca i układ oddechowy. Ten aspekt rozwiniemy później, ale warto zaznaczyć, że ozdobne odmiany dostępne w europejskich szkółkach nie mają takich właściwości leczniczych – ich hodowla koncentruje się na walorach dekoracyjnych.

Dlaczego platycodon zasługuje na miejsce w ogrodzie?

Platycodon grandiflorus to roślina nie tylko piękna, ale i stosunkowo łatwa w uprawie, długo kwitnąca, mrozoodporna i nieinwazyjna. Ze względu na pionowy pokrój i eleganckie kwiaty idealnie komponuje się z innymi bylinami – np. szałwią, jeżówką, lawendą czy kostrzewą. Jest również znakomitym wyborem do ogrodów wiejskich, naturalistycznych, skalniaków i balkonów.

Mimo swojej egzotycznej urody, platycodon potrafi przetrwać nasze zimy bez konieczności okrywania, a jego jedynym „kaprysem” jest niechęć do przesadzania – raz posadzony, powinien pozostać w jednym miejscu, gdzie przez wiele lat będzie rósł i kwitł jeszcze obficiej.

Zarówno dla pasjonatów roślin ozdobnych, jak i tych, którzy cenią ogrody pełne symboliki i głębi, platycodon stanowi wartościowy, często niedoceniany wybór. W kolejnej części przyjrzymy się bogactwu odmian i ich konkretnym zaletom.

Najpopularniejsze odmiany platycodona w ogrodach

Klasyczne i nowoczesne odmiany do wyboru

Wśród licznych odmian platycodona, które trafiły do europejskich ogrodów, szczególnie wyróżniają się te o dużych, barwnych kwiatach i kompaktowym pokroju, co czyni je atrakcyjnymi nie tylko do rabat, ale również do uprawy w pojemnikach. Choć naturalna forma tej rośliny ma fioletowoniebieskie kwiaty, selekcja ogrodnicza pozwoliła na uzyskanie odmian w różnych kolorach i rozmiarach.

‘Astra Blue’ to jedna z najbardziej znanych i cenionych odmian o intensywnie niebieskich, wręcz atramentowych kwiatach. Jej największą zaletą jest zwarty pokrój – rośnie nisko, nie przekracza 20–25 cm wysokości, dlatego świetnie nadaje się do małych ogrodów, skrzynek balkonowych i kompozycji na tarasach.

‘Fuji White’ to odmiana o czysto białych kwiatach, delikatnych i eleganckich, które pięknie kontrastują z ciemnozielonymi liśćmi. Ta odmiana osiąga nieco większe rozmiary niż Astra, dorastając do ok. 50 cm, dzięki czemu może być z powodzeniem sadzona jako tło dla niższych bylin lub jako soliter w grupach roślin.

Z kolei ‘Sentimental Blue’ to niski, karłowy platycodon, osiągający ok. 15 cm, ale o dużych, intensywnie niebieskich kwiatach. Jest wyjątkowo odporny i często wybierany przez miłośników roślin doniczkowych – świetnie rośnie na słonecznych parapetach, balkonach i w skrzynkach na oknie.

Odmiany o nietypowych barwach i pokroju

Coraz większą popularnością cieszą się też platycodony o nietypowych kolorach, jak róż czy lawenda. Przykładem może być ‘Mariesii Pink’ – delikatnie różowa odmiana, która nadaje rabatom lekkości i romantycznego charakteru. Jej kwiaty są nieco mniejsze niż u Astra Blue, ale prezentują się wyjątkowo wdzięcznie w ogrodach w stylu angielskim lub prowansalskim.

Warto wspomnieć również o odmianach pełnokwiatowych, choć rzadko spotykanych – takich jak ‘Hakone Double’, które mają więcej niż pięć płatków i przypominają małe rozety. To ciekawostka ogrodnicza, która może dodać unikatowego akcentu w kompozycji roślin.

Platycodon a potrzeby ogrodu

Wybór odmiany powinien być uzależniony nie tylko od preferowanego koloru kwiatów, ale również od miejsca, gdzie roślina ma rosnąć. Dla rabat bylinowych najlepiej sprawdzą się wyższe odmiany (ok. 50–60 cm), które dobrze komponują się z jeżówkami, rudbekiami, pysznogłówkami czy kocankami ogrodowymi. Z kolei do małych ogrodów miejskich lub pojemników zdecydowanie lepiej wybrać karłowe platycodony, które zachowują kompaktowy pokrój i nie potrzebują podpór.

Dzięki temu, że platycodon świetnie prezentuje się zarówno w pojedynkę, jak i w większych grupach, można go wykorzystać do stworzenia różnorodnych układów kompozycyjnych – od minimalistycznych po bogate rabaty pełne kolorów.

Kolorystyka a nastrój ogrodu

Kolor kwiatów platycodona może istotnie wpływać na odbiór wizualny przestrzeni ogrodowej. Błękit i fiolet wprowadzają spokój i głębię, są idealne do ogrodów w stylu japońskim lub nowoczesnym. Biel dodaje lekkości i elegancji, świetnie komponując się z innymi jasnymi bylinami. Róż – choć subtelny – może być ciekawym uzupełnieniem ogrodów o romantycznym charakterze, a lawendowe odcienie doskonale wpisują się w rustykalne aranżacje.

Warto pamiętać, że platycodon – choć niezbyt wymagający – potrzebuje pełnego słońca, aby ukazać pełnię swojego koloru. W miejscach zacienionych kwitnie słabiej, a barwa jego płatków może wydawać się wypłowiała.

Nowe trendy – platycodon w designie ogrodowym

Obecnie coraz więcej ogrodników-amatorów, jak i profesjonalnych projektantów krajobrazu, wykorzystuje platycodona jako element nowoczesnych nasadzeń strukturalnych. Dzięki pionowemu pokrojowi i wyraźnie zarysowanym kwiatom roślina ta dobrze sprawdza się w geometrycznych układach, jako rytmicznie powtarzany akcent kolorystyczny.

Dzięki wciąż rosnącej liczbie dostępnych odmian – zarówno kolorystycznych, jak i rozmiarowych – platycodon staje się rośliną wszechstronną, nadającą się niemal do każdego typu ogrodu. W kolejnej części tekstu przyjrzymy się dokładnie, jak go uprawiać i czego potrzebuje, aby zachwycać każdego lata.

Uprawa platycodona krok po kroku

Wybór odpowiedniego stanowiska

Aby platycodon mógł w pełni rozwinąć swoje dekoracyjne walory, należy zapewnić mu stanowisko słoneczne lub lekko półcieniste, ale koniecznie dobrze oświetlone przez znaczną część dnia. Roślina ta uwielbia ciepło i światło, co przekłada się na intensywność kwitnienia i głębokość koloru kwiatów. Choć znosi niewielki cień, w zbyt zacienionych miejscach rozwija się słabo i może nie kwitnąć wcale.

Ważne jest także, by miejsce było osłonięte od silnych, zimnych wiatrów, szczególnie jeśli planujemy uprawiać wyższe odmiany, które w czasie kwitnienia mogą być bardziej podatne na złamania.

Podłoże – przepuszczalne, lekkie, żyzne

Gleba dla platycodona powinna być przepuszczalna, niezbyt ciężka, najlepiej o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego (pH 6–7). Roślina nie znosi zalewania – zbyt mokre podłoże prowadzi do gnicia systemu korzeniowego, dlatego bardzo ważne jest, by nie sadzić jej w zagłębieniach terenu, gdzie może zalegać woda. Jeśli gleba w ogrodzie jest ciężka i gliniasta, warto ją wcześniej rozluźnić piaskiem lub perlitem, a na dno dołka dodać drenaż z keramzytu lub drobnego żwiru.

W pojemnikach koniecznie należy zadbać o otwory odpływowe, a doniczki ustawić na podstawkach z możliwością swobodnego odprowadzania wody.

Siew, sadzenie i rozmnażanie

Platycodon można uprawiać z nasion, choć trzeba uzbroić się w cierpliwość – to proces powolny. Wysiewamy je wczesną wiosną do pojemników (marzec–kwiecień), lekko przykrywając cienką warstwą ziemi. Nasiona potrzebują do kiełkowania temperatury około 18–20°C oraz stale wilgotnego, ale nie mokrego podłoża. Kiełkowanie trwa zwykle od 2 do 4 tygodni.

Młode rośliny pikujemy po rozwinięciu 2–3 liści, a na miejsce stałe wysadzamy dopiero po ostatnich przymrozkach – w maju lub czerwcu. Platycodon źle znosi przesadzanie, dlatego warto od razu sadzić go w miejscu docelowym lub bardzo ostrożnie przenosić z całą bryłą korzeniową.

Rośliny wieloletnie można również rozmnażać przez dzielenie kęp, choć trzeba to robić bardzo delikatnie, ponieważ platycodon ma delikatny, palowy korzeń, który łatwo ulega uszkodzeniom. Najlepiej przeprowadzać podział jesienią, po zakończeniu wegetacji, lub bardzo wczesną wiosną.

Podlewanie i nawożenie

Platycodon jest stosunkowo odporny na suszę, ale w czasie intensywnego wzrostu i kwitnienia potrzebuje regularnego podlewania, szczególnie w upalne dni. Nie należy jednak przesadzać z ilością wody – nadmiar wilgoci, zwłaszcza w chłodne dni, może być dla rośliny szkodliwy.

Nawożenie warto rozpocząć na początku wiosny, stosując nawóz wieloskładnikowy do roślin kwitnących lub specjalne preparaty do bylin. Można powtarzać nawożenie co 3–4 tygodnie aż do sierpnia, a następnie stopniowo je ograniczyć, by roślina mogła się przygotować do okresu spoczynku.

Platycodon nie wymaga intensywnego nawożenia – zbyt duża dawka azotu może skutkować bujnym wzrostem zieleni kosztem kwiatów.

Cięcie, usuwanie przekwitłych kwiatów i zimowanie

Jednym z kluczy do przedłużenia kwitnienia platycodona jest regularne usuwanie przekwitłych kwiatów. Dzięki temu roślina nie traci energii na wytwarzanie nasion i może produkować kolejne pąki.

Po zakończeniu kwitnienia, gdy roślina zaczyna zasychać, można ją przyciąć tuż przy ziemi – dotyczy to przede wszystkim roślin rosnących w gruncie. Platycodon to bylina, która zimuje w stanie spoczynku pod ziemią, a na wiosnę wypuszcza nowe pędy. Nie wymaga więc specjalnych zabiegów, choć w pierwszym roku po posadzeniu warto okryć miejsce korzeni słomą lub suchymi liśćmi, szczególnie w chłodniejszych rejonach Polski.

W pojemnikach rośliny najlepiej przenieść na zimę do chłodnego, ale jasnego pomieszczenia, lub dobrze zabezpieczyć donicę przed mrozem – np. owijając ją agrowłókniną i ustawiając na styropianowej podkładce.

Problemy i choroby – jak ich uniknąć

Platycodon jest generalnie rośliną odporną, ale może być narażony na kilka typowych problemów. Najczęstsze to:

Gnicie korzeni – spowodowane zbyt wilgotnym podłożem
Słabe kwitnienie – wynik zbyt małej ilości światła lub nadmiaru azotu
Mszyce i przędziorki – pojawiają się rzadko, ale mogą osłabiać młode pędy

Stosując zasadę dobrego drenażu, umiarkowanego nawożenia i odpowiedniego stanowiska, można praktycznie całkowicie uniknąć problemów zdrowotnych rośliny.

W kolejnej części przyjrzymy się, jak wykorzystać platycodon w kompozycjach ogrodowych oraz w uprawie doniczkowej – czyli jak uczynić z tej rośliny prawdziwą ozdobę każdego zakątka zieleni.

Platycodon w ogrodzie – pomysły na kompozycje i sąsiedztwo

Roślina architektoniczna o delikatnym wdzięku

Platycodon, mimo swojej niezbyt imponującej wysokości (zwykle 30–60 cm), pełni w ogrodzie rolę dekoracyjnej dominanty, zwłaszcza wtedy, gdy sadzimy go w większych grupach lub powtarzamy rytmicznie na rabacie. Charakterystyczne, pękate pąki przypominające baloniki oraz rozgwiazdkowate kwiaty nadają nasadzeniom rytmu i dynamiki, przyciągając wzrok nawet z większej odległości.

To idealna bylina na rabaty bylinowe, ogródki skalne, niskie obwódki przy ścieżkach, a także jako akcent wśród traw ozdobnych, które podkreślają jego geometryczną formę. Dzięki kompaktowemu pokrojowi świetnie nadaje się również do ogrodów w stylu japońskim, gdzie liczy się umiar, harmonia i symbolika.

Idealne towarzystwo – co sadzić obok platycodona?

Platycodon świetnie komponuje się z innymi roślinami o drobnych lub pierzastych liściach, które kontrastują z jego gładkimi, szerokimi płatkami i zwartym pokrojem. Oto przykładowi partnerzy do kompozycji ogrodowej:

Szałwie ozdobne (Salvia) – szczególnie w odcieniach fioletu i różu
Lawenda – kontrast aromatu i formy, a także wspólna potrzeba słońca
Goździki brodate lub pierzaste – tworzą delikatne tło
Rozchodniki i rojniki – świetne do nasadzeń skalnych
Trawy ozdobne – np. turzyce, kostrzewa sina, proso rózgowate

Warto też sadzić platycodony w grupach po kilka sztuk, aby stworzyć efekt jednolitego koloru, albo jako pionowy akcent w kompozycjach z niskimi bylinami.

Platycodon w donicach i pojemnikach

W uprawie pojemnikowej platycodon zachwyca regularnością wzrostu i czystością koloru kwiatów. Doskonale sprawdza się na balkonach i tarasach, zwłaszcza w minimalistycznych kompozycjach, gdzie może grać pierwsze skrzypce.

Wybierając pojemnik, należy zapewnić minimum 25–30 cm głębokości, aby pomieścił palowy korzeń. Pamiętajmy o dobrym drenażu i przepuszczalnym podłożu. Znakomicie komponuje się z roślinami sezonowymi, takimi jak:

Werbeny
Bakopy
Lobelia przylądkowa
Begonia bulwiasta (o zwartym pokroju)

Jeśli zdecydujemy się na pojemnikowy mini-ogród, warto dobrać rośliny nie tylko pod względem estetycznym, ale też pod względem wymagań wodnych i świetlnych – platycodon nie toleruje przelania, więc sąsiedztwo roślin o podobnych preferencjach pomoże uniknąć problemów.

Kolorystyczne inspiracje

Choć najbardziej popularny jest platycodon o niebieskofioletowych kwiatach, coraz częściej dostępne są także odmiany o białych i różowych płatkach, a także pełne kwiaty. Można wykorzystać to, tworząc monochromatyczne rabaty (np. w odcieniach chłodnego błękitu i srebra) lub bardziej kontrastowe kompozycje – np. zestawiając platycodon z jaskrawymi liliami, żółtymi rudbekiami lub purpurowymi jeżówkami.

Warto również przemyśleć zmienność sezonową – platycodon kwitnie przez kilka tygodni (zwykle od czerwca do sierpnia), dlatego dobrym pomysłem jest sadzenie go z bylinami o różnych porach kwitnienia, co zapewni nieprzerwaną atrakcyjność rabaty.

Platycodon w ogrodzie naturalistycznym i terapeutycznym

Coraz więcej ogrodników-amatorów sięga po platycodon nie tylko z uwagi na walory ozdobne, ale również jako element ogrodu terapeutycznego – jego symbolika spokoju, harmonii i czystości czyni go idealną rośliną do stref relaksu i medytacji. Można go wkomponować w ogrody sensoryczne, obok ziół i traw, aby stworzyć pełną wrażeń przestrzeń do odpoczynku. Dźwięk szumiącej trawy, delikatne kolory platycodona i zapachy lawendy – to trio, które koi zmysły.

W kolejnej części przyjrzymy się roli platycodona w kulturze i jego potencjałowi leczniczemu – zaskakujące zastosowania tej skromnej byliny sięgają o wiele głębiej niż sama estetyka.

Platycodon jako roślina lecznicza – tradycja, właściwości i współczesne badania

Medycyna Dalekiego Wschodu a platycodon

Choć w europejskich ogrodach platycodon znany jest głównie jako roślina ozdobna, jego korzeń od wieków stanowi istotny składnik tradycyjnej medycyny chińskiej, japońskiej i koreańskiej. W medycynie chińskiej roślina ta znana jest pod nazwą „jie geng” (桔梗) i klasyfikowana jako zioło działające na meridian płuc i gardła. Zastosowanie tej byliny wykracza więc daleko poza estetykę – od wieków była doceniana za swoje właściwości przeciwzapalne, wykrztuśne i immunostymulujące.

W klasycznych recepturach stosuje się głównie korzeń platycodona (Radix Platycodi), który jest zbierany jesienią z kilkuletnich roślin i następnie suszony. Uważa się, że pomaga on usuwać śluz z płuc, łagodzi ból gardła, a także ułatwia oddychanie. To zioło często łączy się z innymi składnikami, takimi jak lukrecja, miłorząb czy imbir, tworząc bogate mieszanki wspierające drogi oddechowe.

Nowoczesne badania naukowe potwierdzają tradycyjne obserwacje

Współczesna fitoterapia i badania farmakologiczne coraz częściej sięgają po substancje aktywne zawarte w tradycyjnych roślinach leczniczych. Korzeń platycodona zawiera między innymi:

saponiny triterpenowe (platycodyny)
flawonoidy
polisacharydy
sterole roślinne

Substancje te wykazują potencjalne działanie:

przeciwzapalne
antybakteryjne
przeciwwirusowe
immunomodulujące
ochronne dla wątroby

W badaniach in vitro i in vivo platycodon wykazuje też działanie antynowotworowe, zwłaszcza wobec komórek raka płuc i wątroby, choć są to na razie wyniki wstępne, które wymagają dalszych analiz i prób klinicznych. W Korei Południowej prowadzi się szeroko zakrojone badania nad zastosowaniem tej rośliny w lekach przeciwastmatycznych i mukolitycznych.

Uwaga: różnice między platycodonem ozdobnym a leczniczym

Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że platycodon uprawiany w ogrodach jako bylina ozdobna nie jest przeznaczony do spożycia. W praktyce leczniczej wykorzystuje się wyłącznie odpowiednio wyhodowane i przetworzone odmiany o znanej zawartości substancji aktywnych. Samodzielne pozyskiwanie korzenia z ogrodu i jego stosowanie może być niebezpieczne – zawartość związków może się znacznie różnić, a niektóre elementy rośliny mogą być toksyczne w nieodpowiednich dawkach.

W Polsce platycodon nie występuje w oficjalnych farmakopeach, dlatego jego stosowanie powinno się ograniczyć do konsultacji ze specjalistą lub korzystania z gotowych preparatów z krajów, gdzie jego status jest uregulowany.

Platycodon jako inspiracja w zielarstwie i kosmetyce

W ostatnich latach rośnie zainteresowanie ekstraktami roślinnymi w kosmetykach naturalnych. Ze względu na zawartość flawonoidów i saponin, platycodon zaczyna pojawiać się w kosmetykach azjatyckich, szczególnie tych o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym dla skóry. Może wspomagać procesy regeneracyjne i redukować zaczerwienienia, dlatego stosowany bywa m.in. w emulsjach do cery naczynkowej i trądzikowej.

Platycodon jako roślina z potencjałem przyszłości

Choć platycodon wciąż pozostaje nieco niedoceniany w europejskim ziołolecznictwie, jego znaczenie może wzrosnąć w miarę rozwoju fitofarmakologii i biotechnologii roślinnej. Jego łatwa uprawa, odporność na choroby oraz szeroki wachlarz zastosowań sprawiają, że stanowi nie tylko ozdobę ogrodu, lecz także interesujący obiekt badań naukowych i fitoterapeutycznych. Warto obserwować, jak ten skromny, lecz urokliwy dzwonek z Dalekiego Wschodu odnajdzie się w przyszłości – być może nie tylko w doniczkach i rabatach, ale również w apteczkach i laboratoriach.

FAQ platycodon – uprawa i właściwości

Jakie warunki glebowe są najlepsze dla platycodona?

Platycodon preferuje przepuszczalne, lekko kwaśne lub obojętne gleby. Ważne, by ziemia nie była zbyt mokra, ponieważ nadmiar wilgoci sprzyja gniciu korzeni.

Czy platycodon jest mrozoodporny?

Tak, większość odmian platycodona jest w pełni mrozoodporna i dobrze znosi zimy w Polsce, zwłaszcza jeśli jest uprawiany w gruncie i osłonięty ściółką.

Jak długo kwitnie platycodon?

Okres kwitnienia platycodona przypada na lato – od czerwca do sierpnia. Przy regularnym usuwaniu przekwitłych kwiatów może kwitnąć dłużej.

Czy platycodon można uprawiać w doniczce?

Tak, to roślina bardzo dobrze sprawdzająca się w uprawie pojemnikowej. Donica powinna mieć odpływ i być ustawiona w słonecznym miejscu.

Czy platycodon ma właściwości lecznicze?

Tak, korzeń platycodona (szczególnie odmian azjatyckich) jest stosowany w medycynie chińskiej jako środek wykrztuśny i przeciwzapalny. Rośliny ozdobne nie są jednak przeznaczone do spożycia.